Kleszcze: co robić, jak się chronić przed chorobami odkleszczowymi?

Plaga chorób odkleszczowych zatacza coraz szersze kręgi. Szacuje się, że w Unii Europejskiej odnotowuje się rocznie 650 000 - 850 000 nowych przypadków szczególnie w Europie Centralnej (źródło: Rezolucja UE B8-0514/2018). W związku z ociepleniem klimatu, zaburzeniem równowagi w przyrodzie (zmniejszenie populacji naturalnych wrogów kleszczy) jest ich coraz więcej. Zwiększa się też ilość owadów przenoszących patogeny groźne dla człowieka. Nie są to już tylko kleszcze ale mogą to być również pchły, pluskwy, pająki... 

Dlatego coraz ważniejszym staje się popularyzacja wiedzy o tym jak się przed nimi chronić i co robić jeśli kleszcz nas ukąsi. 

Uwaga na kleszcze!

Kleszcze dlaczego należy ich unikać?

Ukąszenia kleszczy są bezbolesne, ponieważ ich ślina zawiera substancje przeciwbólowe. Jednakże mogą one zainfekować nas różnymi wirusami i bakteriami bardzo trudnymi do wyleczenia, atakującymi cały organizm z układem nerwowym włącznie. Choroby odkleszczowe mogą doprowadzić do silnych bólów mięśni i stawów, zaburzeń rytmu serca a nawet do jego uszkodzenia, problemów z mówieniem, paraliżu, bezsenności, agresywnych zachowań, depresji i wielu innych. Dlatego lepiej się przed nimi zabezpieczyć niż leczyć.

Jak chronić chronić się przed kleszczami?

Kleszcze pojawiają się już przy temperaturze 6°C i wytrzymują aż do 40°C. Tak więc są aktywne od początku wiosną do późnej jesieni. Generalnie występują na wysokościach do 1500 m npm, zanotowano jednak ich obecność nawet na 2000 m npm. 

Na spacer, na wyjście do parku i do ogródka (29% ukąszeń według CiTIQUE!) najlepiej założyć jasne ubrania z długimi rękawami i nogawkami, a na głowę założyć czapkę z daszkiem lub kapelusz. Jasny kolor pozwoli wcześniej zauważyć intruza, a zakrywająca ciało tkanina utrudni dotarcie do naszej skóry.Warto założyć buty powyżej kostki, a nogawki włożyć w skarpety. 

Zalecany ubiór na spacer w ochronie przed kleszczami

 

Jeśli macie zamiar usiąść, to nigdy bezpośrednio na trawie lub na pniu drzewa. Najlepiej skorzystać z izolowanego koca tak, żeby chronił przed obecnymi w trawie insektami. Nie kładź kapelusza ani czapki na trawie lub na drzewie. W ten sposób możesz zabrać kleszcza ze spaceru i nawet nie zauważyć,  kiedy schowa się w plątaninie włosów i wgryzie się w skórę.

 

Po spacerze trzeba sprawdzić, czy kleszcz nie ukrył się w trudno dostępnych  miejscach

 

Po powrocie do domu należy porządnie się obejrzeć,  czy mimo wszystko nie przynieśliśmy "pasażera na gapę" i czy się nie wbił w nasze ciało. Trzeba szczególnie sprawdzić miejsca ciepłe i wilgotne gdzie skóra jest delikatna: pod pachami, za uszami, w pachwinach... Dobrze byłoby gdyby domownicy wzajemnie się obejrzeli.

Częste miejsca ukąszeń przez kleszcza

 

Po powrocie warto jest wziąć prysznic.  Jeśli nie zauważyliśmy jakiegoś kleszcza, a on jeszcze się nie wbił, to jest szansa, że spłuczemy go z wodą. Jeśli się już wgryzł, to należy go jak najszybciej wykręcić.

Wszystkie ubrania ze spaceru należy od razu wyprać w temperaturze 60°C o ile producent na to pozwala. Jeśli nie, to wysuszyć w suszarce lub przynajmniej rozwiesić w słońcu. 

Oczywiście nasze kotki i pieski zawsze powinny być dokładnie obejrzane po powrocie z zewnątrz, a kleszcze wyjęte i najlepiej spalone (nie wolno ich dotykać gołymi rękami!). Oczywiście dla bezpieczeństwa rodziny zwierzęta nie powinny spać wspólnie z ludźmi.

Jak odstraszyć kleszcze?

Dobrze byłoby przed wyjściem do lasu, do parku, na łąkę czy do ogrodu użyć środka odstraszającego owady. Producenci oferują dość szeroki asortyment zarówno dla ludzi jak i dla zwierząt domowych. Proszę tylko zwrócić uwagę, żeby kupiony produkt nie zawierał substancji DEET. Poraża ona system nerwowy kleszcza dzięki czemu owad nie może się wbić w ciało ofiary. Niestety substancja ta jest neurotoksyczna również dla ludzi. Dlatego lepiej nie używaj tego typu środków ani u ludzi, ani u zwierząt domowych. 

Alternatywą są produkty na bazie olejków eterycznych. Możesz kupić je w sklepie, aptece albo samemu przygotować mieszankę. 

Poniżej podaję skład mieszanki odstraszająca kleszcze i komary na bazie olejków eterycznych do wsmarowania w skórę w miejscach narażonych na atak owadów:

• olejek cytronellowy (Cymbopogon winterianus): 1 kropla,
  
• olejek z eukaliptusa cytrynowego (Eucalyptus citriodora): 1 kropla,
  
• olejek geranium (Pelargonium roseum): 1 kropla,
  
• olejek wetiwerowy (Vetiveria zizanoides): 1 kropla,
  
• olej jojoba: 5 kropel
  

Wcieranie olejków należy powtarzać co 4 godziny.

/!\ Kompozycji tej nie wolno stosować u dzieci poniżej 7 lat i u kobiet w ciąży.

/!\ Przed użyciem olejków dla własnego bezpieczeństwa przeczytaj o środkach ostrożności dotyczących stosowania olejków eterycznych. W szczególności o teście skórnym. 

Jeśli chcemy odstraszyć kleszcze z naszego ogrodu, to warto posadzić w nim wrotycz. Ekstrakty z niego używane jest w farmakologii jako środek przeciwpasożytniczy. Jednak w przeciwieństwie do niektórych rad internetowych nie polecałabym smarowania się kwiatami, sokiem z wrotycza lub spożywania go bez konsultacji z lekarzem lub farmaceutą. Wrotycz zawiera silnie trujący tujon.

 

Wrotycz odstrasza kleszcze

 Co robić, jeśli kleszcz już się wbił?

Intruza trzeba wyciągnąć jak najszybciej, zanim wprowadzi do naszego organizmu zawarte w jego ślinie patogeny. Jedne źródła podają,  że zakażenie następuje po 72 godzinach,  inne że po 48, 24... a nawet po 20 minutach. Nie wiem komu wierzyć ale na pewno im szybciej usuniesz pasożyta, tym lepiej.

Wbrew obiegowym opiniom nie wolno używać żadnych kremów ani tłuszczów do smarowania kleszcza i skóry wokół niego! Kleszcz wychodzi wtedy sam ale dusi się przy tym i  wymiotuje w miejsce, gdzie się  wbił. Wówczas jest praktycznie pewne, że jeśli kleszcz jest nosicielem chorób, to osoba została nimi zainfekowana. 

Z tych samych powodów nie wolno kleszcza ściskać np pensetą. Nie można też ryzykować zostawienia głowy insekta w naszym ciele. Dlatego kleszcze wykręca się specjalnymi widełkami dostępnymi w aptece tak, jak na poniższym filmiku. Po jego usunięciu jak najszybciej należy zdezynfekować miejsce ugryzienia.

Po wyciągnięciu kleszcza - co robić?

Nie wszystkie kleszcze są zarażone niebezpiecznymi dla nas patogenami. Jedne ze statystyk mówią,  że problem dotyczy około 30% stawonogów. Łatwiej jednak zbadać kleszcza niż szukać potem choroby u człowieka. Najlepiej jest więc wyciągniętego kleszcza oddać na badanie do laboratorium. Koszt zależy od tego, ile patogenów chcemy zbadać. Oprócz boreliozy najczęstsze ko-infekcje to bartonella, babezjoza (babeszjozą), anaplazmoza, chlamydia. Jest też wiele innych. Warto zdecydować się przynajmniej na te podstawowe badania. W razie wystąpienia objawów choroby odkleszczowej lekarzowi będzie dużo łatwiej dobrać odpowiednie leczenie.

Obecnie można wziąć udział w bezpłatnym badaniu kleszcza.  Prowadzi je AmerLab. O warunkach przystąpienia do programu i o związanych z nim procedurach pisze autor artykułu: "Ukąsił kleszcz? (...)".

Obserwacja po ukąszeniu kleszcza

Nawet jeśli kleszcz był zarażony różnymi patogenami, nie oznacza to, że zachorujemy. Jednakże jeśli pojawi się tzw. rumień trzeba jak najszybciej zrobić zdjęcie i umówić się na konsultację do lekarza. Rumień po kilku dniach blednie i znika. Nie oznacza to wcale,  że nasz organizm zwalczył chorobę. Po jakimś czasie rumień może (nie zawsze) pojawić się w innym miejscu. Dlatego nazywany jest rumieniem wędrującym. W przypadku wystąpienia rumienia zakażenie jest oczywiste i bezdyskusyjne. Niestety, według znanych mi statystyk pojawia się on tylko u 30% osób zainfekowanych. W przypadku braku rumienia jest dużo trudniej udowodnić zakażenie chorobą odkleszczową.

 

Jeśli pojawi się rumień koniecznie umów się na konsultację w lekarską

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Rumień może przybrać różne formy

Po kilu dniach rumień blednie i zanika

 

Jeśli rumień się nie pojawił, pozostaje nam obserwacja innych ewentualnych objawów. Ze względu na rodzaje potencjalnych patogenów i ich kombinacje symptomy choroby mogą przybrać bardzo różne formy. Najczęściej mamy do czynienia z czymś w rodzaju "letniej grypy". U zakażonej osoby nagle pojawia się wysoka gorączka (dochodzi nawet do 40°C),  bóle głowy, stawów,  mięśni, zmęczenie. Jednak nie pojawia się katar ani kaszel. Tym symptomom może też towarzyszyć biegunka, częściowy paraliż twarzy lub inne nietypowe objawy. Najczęściej trwa to tylko kilka dni. Jest to reakcja organizmu na infekcję. Ten krótki okres wystarczy, żeby borelia oszukała nasz system odpornościowy i stała się dla niego niewidzialna.

Jeśli "letnia grypa" ma miejsce po 3-6 tygodniach od ukąszenia kleszcza, to w tym właśnie momencie warto zrobić ukąszonej osobie badanie w kierunku chorób odkleszczowych. To najlepszy moment, gdyż przed i po tym okresie wynik badania może okazać się fałszywie negatywny.

Nawet jeśli jest on negatywny (badania nie są wiarygodne na 100%) ale pojawiły się symptomy, warto skonsultować to z lekarzem. Nie ma na co czekać, bo choroba szybko się rozwija atakując po kolei cały organizm: degradacja stawów, uszkodzenie serca, nerek, mgła umysłowa, zaburzenia mowy, paraliż, ... U dzieci może to nawet być mylnie rozpoznane jako autyzm.

Z drugiej strony jest wiele osób z pozytywnym wynikiem testu na choroby odkleszczowe, które nie prezentują żadnych ich objawów. Pamiętajmy,  że podstawą ewentualnego leczenia jest występowanie symptomów.

Uważajcie więc na kleszcze i dbajcie o siebie, bo warto!

 

Jeśli macie jakieś pytania, piszcie proszę komentarze. Chętnie odpowiem.

Zamieszczony tekst oparty jest na materiałach szkoleniowych stowarzyszenia "France Lyme". Jako przewodnicząca sekcji Regionu "Auvergne" prowadzę między innymi prelekcje na temat prewencji chorób odkleszczowych.